Pszczelarstwo biodynamiczne
Bez pszczół nie ma życia – pszczoły oraz inne owady są niezbędne do zapylania wielu roślin dziko rosnących i uprawnych. Około 78% wszystkich gatunków roślin występujących na Ziemi (w tym ponad 200 gatunków roślin uprawnych) jest owadopylna, a więc do wydania nasion wymaga obecności pszczół.
Spośród owadów zapylających, w naszej strefie klimatycznej, największe znaczenie dla człowieka ma europejska pszczoła miodna (Apis mellifera). Zapyla większość roślin oraz jest producentem miodu, wosku, mleczka pszczelego, propolisu i jadu pszczelego.
Pszczoły towarzyszą człowiekowi od czasów starożytnych. Podziw budzi organizacja ich życia społecznego oraz sposób odżywiania. Żywią się głównie nektarem, stanowiącym źródło energii oraz pyłkiem, który dostarcza im białka. Rodzina pszczela tworzy jeden, zwarty organizm, w którym istnieje ścisły podział funkcji między osobnikami zróżnicowanymi anatomicznie. W jej centrum znajduje się królowa, która potrafi złożyć do trzech tysięcy jaj dziennie. W rodzinie pracuje do 60 tysięcy robotnic, a latem żyje w niej kilkaset trutni, pełniących funkcje reprodukcyjne.
Aby spełniać wszystkie niezbędne funkcje życiowe, poszczególne osobniki w rodzinie pszczelej odbierają bodźce i odczytują informacje docierające z otaczającego ich świata, a następnie przekazują je sobie nawzajem. Są one odbierane dzięki bardzo dobrze rozwiniętym zmysłom: wzroku, węchu, smaku, słuchu i dotyku oraz orientacji przestrzennej i magnetycznej. Pszczoły komunikują się między sobą za pomocą hormonów zapachowych (feromonów), tańców werbunkowych, różnego rodzaju dźwięków lub drgań przekazywanych innym osobnikom bezpośrednio lub za pomocą plastra pszczelego, a także przy pomocy mowy ciała.
Rodzina pszczela zapewnia swoim członkom bezpieczeństwo budując klimatyzowane gniazdo, które aktywnie broni przed nieproszonymi gośćmi. Odbywa się w nim wychowywanie nowych pokoleń oraz zbieranie i konserwowanie zapasów pozwalających przetrwać niekorzystne okresy. Pszczoły zimują skupiając się w kłąb i ogrzewając się nawzajem.
Bezpieczeństwo zdrowotne zapewniają rodzinie produkty gromadzone i wytwarzane przez pszczoły: propolis, mleczko pszczele, miód i pierzga, wykazujące silne właściwości antybiotyczne i przeciwdziałające rozprzestrzenianiu się bakterii, grzybów i wirusów. Zdrowiu roju sprzyjają także zwyczaje i zachowania pszczół noszące nazwę odporności kolonijnej. Bardzo istotną rolę odgrywa instynkt higieniczny, czyli zdolność do szybkiego wykrywania i usuwania zagrożeń zdrowotnych.
Pszczoły są uzależnione od warunków pogodowych. Loty odbywają się w temperaturze powyżej 12oC, co wyznacza sezonowość aktywności pszczół. Za początek sezonu pasiecznego uznaje się pierwszy wiosenny oblot, odbywający się przeważnie w początkach marca. W tym czasie rozpoczyna się czerwienie. Jest to okres najtrudniejszy dla rodziny w całym roku pszczelarskim. Jest ona wtedy najmniej liczna, składa się ze starych robotnic, często chorych. Odchów czerwiu wymaga podniesienia temperatury gniazda i utrzymywania jej na stałym poziomie ok. 34oC, niezależnie od wahań temperatury na zewnątrz. Chodzi zarówno o wahania dobowe noc-dzień, jak i zmiany temperatury w dłuższym czasie. Zwiększa się wówczas zużycie zapasów pokarmowych i rodziny słabiej zaopatrzone na zimę mogą nawet zginąć śmiercią głodową. Pszczelarz w tym czasie musi zadbać o ciepłotę gniazd –ocieplić gniazda, przy zachowaniu wentylacji, aby nie dopuścić do zawilgocenia gniazda.
Trudności związane z chowem pszczół metodami biodynamicznymi wynikają z wielu przyczyn. Obecnie pszczoły muszą zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, do których należą stosunkowo nowe szkodniki, np. roztocza warrozy (Varroa destructor), infekcje wirusowe i inne czynniki chorobotwórcze, a także niewystarczająca ilość pożywienia i złe warunki pogodowe. Pszczoły wymagają wsparcia człowieka i dlatego ważnym celem pszczelarstwa prowadzonego według standardów Demeter jest wzmocnienie rodzin pszczelich.
Ze względu na duży promień lotu pszczół, wynoszący 1,5-2 km wokół pasieki i strukturę upraw polowych nie należy się spodziewać, że pszczoły będą pobierać pokarm tylko na terenie gospodarstw biodynamicznych. Decydującym kryterium pszczelarstwa biodynamicznego jest poszanowanie biologii pszczół i chów zgodnie z ich wymaganiami bytowymi. Budowa plastrów przebiega w sposób naturalny – nie używa się węzy. W okresie zimowym pszczoły mogą korzystać z własnego miodu. W pielęgnacji pszczół i podczas zbioru miodu wykorzystuje się rytmy kosmiczne. Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć w publikacjach Wydawnictwa Otylia: „Dni Siewu 2019” (Maria Thun) oraz „Pszczoła – hodowla i pielęgnacja” (Matthias Thun).
Pszczoły odgrywają kluczową rolę w przyrodzie i w życiu ludzi. Ich najważniejszym zadaniem jest zapylanie roślin uprawnych, co wpływa na zwiększenie plonów i poprawę jakości ziemiopłodów. Obecność pszczół jest więc niezbędna w każdym gospodarstwie biodynamicznym.
Z powyższych względów warto zabiegać o stworzenie im dobrych warunków życia i różnorodnego pokarmu. Rośliny dziko rosnące i uprawy rolne zapewniają szeroki dostęp do różnorodnych kwiatów na wiosnę, a w mniejszym zakresie – latem i jesienią. Niektóre rośliny rolnicze, np. rzepak czy facelia, rośliny sadownicze i warzywne stanowią lepsze pożywienie dla pszczół pod względem zawartości białka i jakości pyłku niż na przykład słonecznik czy kukurydza. Rośliny wiatropylne (np. zboża) nie wytwarzają nektaru przyciągającego owady i zazwyczaj nie są atrakcyjne dla pszczoły miodnej.
Dla utrzymania zdrowotności pszczół podstawowe znaczenie ma ilość i jakość oraz różnorodność pożywienia dostępnego w ciągu całego roku. Dlatego trzeba tworzyć korzystne warunków bytowania pszczół. Ważne jest tworzenie w obrębie gospodarstwa użytków ekologicznych. Są to pasy kwietne, miedze, nieużytki, zadrzewienia śródpolne, a także kępy krzewów, roślinności niskiej oraz zbiorniki wodne znajdujące się pośród dziko rosnącej roślinności. Powinny one zajmować 10% całkowitej powierzchni gospodarstwa. Skład gatunkowy roślin użytków ekologicznych ma znaczenie dla zapylaczy przede wszystkim wtedy, gdy na polach nie ma kwitnących roślin uprawnych.
Miód w jakości Demeter jest szczególnym skarbem. Na jego wyjątkową jakość wpływa chów pszczół zgodnie z ich naturalnymi potrzebami oraz staranny wybór pożytków pszczelich.
Podstawowe zasady pszczelarstwa biodynamicznego:
- Wybór rasy pszczół – pierwszeństwo przysługuje rasom europejskim Apis melliferai ich miejscowym ekotypom.
- Podstawą odmładzania i zwiększania liczby rodzin pszczelich jest rójka, czyli naturalnie wyrojona rodzina pszczela. Zezwala się na tworzenie sztucznych rojów i tworzenie odkładów, czyli plastrów z czerwiem, pyłkiem i pokarmem wraz z obsiadającymi je pszczołami oraz matką.
- Zabrania się przekładania młodych matek, matki mogą pochodzić tylko z mateczników rojowych i na cichą wymianę lub ratunkowych.
- Rezygnacja z używania węzy – w korpusie gniazdowym węzy nie stosuje się wcale, natomiast w miodni nie zaleca się jej używać.
- Pokarm zimowy powinien zawierać co najmniej 10% miodu, oraz cukier ekologiczny.
- Pasieki umieszcza się w takim miejscu, aby w promieniu 3 km od uli źródłem nektaru i pyłku były rośliny uprawiane metodami biodynamicznymi lub ekologicznymi. Źródłem pożytku mogą być także gospodarstwa ekstensywne i rośliny dziko rosnące, np. lasy.
- Pasieki powinny znajdować się w dostatecznej odległości od terenów przemysłowych, mogących prowadzić do zanieczyszczenia produktów pszczelich lub osłabienia stanu zdrowotności rodzin pszczelich.
- Preparaty biodynamiczne muszą być stosowane corocznie przynajmniej w pobliżu miejsc zimowania.
- Do budowy uli stosuje się naturalne materiały, takie jak drewno, słoma trzcina i glina. Środki stosowane do ochrony drewna nie mogą zawierać substancji toksycznych dla pszczół.
- W ulach używa się wyłącznie produktów naturalnych, takich jak propolis, wosk i olej roślinne.
- Dezynfekcja uli odbywa się przy użyciu metod termicznych (gorąca para, opalanie) i mechanicznych.
- Śmierć słabych rodzin pszczelich, podatnych na określone choroby lub inwazje określonych szkodników, należy traktować jako przejaw doboru naturalnego.
- Pszczoły powinny same regulować stan swojego zdrowia. Jeżeli pomimo środków zapobiegawczych rodziny pszczele zachorują lub zostaną zainfekowane, należy natychmiast przystąpić do ich leczenia i w razie konieczności umieścić w izolowanych pasiekach. Dopuszcza się stosowanie kwasu mrówkowego, mlekowego, octowego i szczawiowego.
- Obróbka miodu (odsklepianie, wirowywanie, filtrowanie) nie może przebiegać w temperaturze powyżej 35°C. Zabronione jest filtrowanie pod ciśnieniem. Miodu nie wolno przechowywać w naczyniach plastikowych.
Stowarzyszenie
DEMETER-POLSKA
Adres biura:
Juchowo 54A
78-446 Silnowo
tel +48 603 073 323